محدودیت‌های هوش مصنوعی، خارج از کنترل دولت های تحریم کننده فناوری است

به گزارش سیتنا، دکتر داوود ادیب، رییس انجمن شرکت‌های فناور هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال ایران، در گفت‌وگو با سایت انتخاب به سوالات پاسخ داده است:

1- شنیده شده آمریکا در تلاش برای ایجاد محدودیت به جهت دسترسی ایران بر ابزارهای پیشرفته هوش مصنوعی است. در حال حاضر چه محدودیت هایی در این زمینه برای ایران وجود دارد؟

تحریم سخت افزار و نرم افزارهای حوزه‌های فناورانه موضوع تازه‌ای نیست که نگرانی‌های جدید در سطح جامعه در این خصوص به وجود آید. این نگرانی‌ها پیش از طرح برجام نیز وجود داشته و در بخش هایی از برجام. از عبارت «نرم‌افزار» بارها استفاده شده که در تمام موارد لزوما به معنی نرم‌افزارهای کاربردی رایج در بین کاربران و اینترنت نبوده و در برخی موارد به نرم‌افزارهای خاص صنعتی نیز  دلالت داشته است. در سند برجام در بخش مرتبط با تحریم‌های اتحادیه اروپا، در بند 7-1 که مرتبط با نرم‌افزار می‌باشد، در بند 1-7-1 به تحریم‌های مرتبط با نرم‌افزار، در بند 2-7-1 تحریم‌ها در زمینه خدمات تبعی و در بند 3-7- 1فروش، عرضه، انتقال یا صادرات مستقیم یا غیر مستقیم هرگونه نرم‌افزار از جمله به‌روزرسانی، به هر شخص حقیقی، حقوقی یا نهاد ایرانی یا برای استفاده در ایران در رابطه با عملیات و فعالیت‌های منطبق با این برجام اشاره شده است.

ابزارهای هوش مصنوعی ابزارهای جدیدی نیستند و می توان گفت که هوش مصنوعی به عنوان یکی از موضوعات روز در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات به همان میزان که سایر عناصر این صنعت متاثر از تحریم می باشند، این حوزه نیز متاثر خواهد بود. بدیهی است که در مقابل این موضوع، راهبردهای تحریم شکنی که در سایر مقوله ها در حال انجام است، در این فناوری ها هم انجام خواهد شد. خوشبختانه بخش اعظمی از موضوعات هوش مصنوعی در حوزه نرم افزار و میان افزار بوده و در این بخش ظرفیت قابل توجهی در کشور وجود دارد و این موضوع را می توان تاکید کرد که جدای از راهبردهای تحریم شکنی که کشور در موضوعات تامین مواد اولیه تا کنون داشته است، حضور شرکت های دانش بنیان نیز به عنوان یکی از اصلی ترین نهاد تحریم شکن، نقش قابل توجهی در این میان بوده و خواهد بود. این رویکرد در زمان شیوع کوید 19 نیز نمود بیشتری پیدا نمود و امروزه در برخی از محصولات یا خدمات می بینیم که به عنوان صادر کننده عمل می نماییم و یقینا این موضوع به فرصت حضور شرکت های دانش بنیان بوده است.

۲- ایا آمریکا می تواند این محدودیت ها را ادامه دهد یا هوش مصنوعی فراتر از دولت ها عمل می کند؟

این که آیا تحریم های صورت پذیرفته تا به امروز به نفع کشور بوده است و باعث رشد و صنایع داخلی مان گردیده است اصولا موضوعی است که منتقدین و یا موافقین زیادی دارد. طبیعتا برخی از محدودیت ها باعث انگیزه هایی در خودکفایی و رشد می گردند، ولیکن در مقابل این موضوع، دسترسی به منابع و پایگاه های اطلاعاتی عامل بزرگی است که به جرات می توان گفت که کشورهای موسوم به ببرهای آسیا، از این مزیت رقابتی استفاده نموده و امروزه جزو توسعه یافته ترین کشورها می باشند. بیان این موضوع که اگر تحریم ها برداشته شود، انگیزه های خودکفایی در کشور ضعیف می گردد، موضوع غلطی است و این که اگر تحریم ها ادامه یابد، همپا با سایر کشورهای توسعه یافته و حتی جلوتر از آن هم حرکت کنیم نیز برداشت صحیحی نخواهد بود. آمریکا و حتی سایر کشورها می توانند در موارد متعددی وضع تحریم و یا تشدید تحریم نمایند، ولیکن این اتفاقات هزینه های دو طرف تحریم کننده و طرف های مقابل را افزایش خواهد داد و در عمل همان طوری که در حافظه تاریخی وجود دارد، ایران به جهت دارا بودن ساختارهای قوی با مخزنی عظیم از  متخصصین با تعصب و نخبگان، راه خود را پیش برده و من‌بعد هم پیش خواهد برد و در راستای ایران مستقل و قوی حرکت خواهد نمود. هوش مصنوعی به واسطه تاثیر پر رنگ سامانه های مبتنی بر نرم افزار و میان افزار می تواند انتشار و تکثیر فرا دولتی داشته باشد، ولیکن همان طوری که بیان شد دخالت دولت ها در این میان بیشتر تاثیرات هزینه ای داشته و به نظر می رسد که محدودیت های اشاره شده، خارج از کنترل دولت های تحریم کننده فناوری در سال های آتی باشد.

۳-در یک تناسب آماری، هوش‌ مصنوعی در ایران تا چه حد بروز و ظهور داشته و برای توسعه نیازمند چه زیرساخت هایی است؟

اصولا امروزه همه کشورها روی توسعه هوش مصنوعی برنامه های راهبردی داشته و در خصوص استفاده از آن برنامه های عملیاتی متعددی را تدوین نموده اند. برخی از کشورها در فکر تاسیس وزارت هوش مصنوعی هستند و نمونه های اجرایی نیز وجود دارد که اقدام و یا در حال اقدام به تاسیس می باشند. با توجه به بخش متاثر از نرم افزار در هوش مصنوعی و مزیت های رقابتی برخی از کشورها در این خصوص عده ای از کشورها و حتی کشورهای صاحب قدرت جهانی نیز به این سمت حرکت نموده اند. به عنوان مثال در چین ، هوآوی اخیرا بر روی بخش نرم افزار تمرکز نموده و این چنین مطرح نموده است که توسعه آینده در این بخش به صورت بنیادی خارج از کنترل آمریکا می باشد. مالک شرکت هوآوی در این خصوص هم چنین مدعی شده است که این موضوع باعث افزایش استقلال و خودمختاری هوآوی خواهد گردید.

نکته مهم دیگری که مالک این شرکت مطرح نموده این بوده است که برای هوآوی تولید سخت افزارهای مبتنی بر فناوری های  پیشرفته در بازه زمانی کوتاه مشکل خواهد بود و شرکت هوآوی می بایست بر روی ساخت اکوسیستم‌های نرم افزاری مانند سیستم عامل Harmony OS، Mindspore‌ متمرکز شود.

۴- هوش مصنوعی در ایران تا چه حد منجر به اشتغال شده است؟

تاثیر هوش مصنوعی بر اشتغال بستگی به نوع استفاده از این فناوری در کشورهای مختلف باشد. هوش مصنوعی در واقعیت در شروع کار و پس از عملیاتی شدن آن در یک صنعت، باعث کاهش نیروی انسانی در بخش تولید و بخش کارگر محور شده و در بخش های تحقیق و توسعه باعث افزایش سطح به کارگیری محققین می گردد. هوش مصنوعی می تواند به افزایش بهره وری و افزایش تولید نیز منتج گردد. در این صورت ممکن است شاهد افزایش مقطعی نیروهای انسانی در بخش کارگر محور شویم ولی نهایتا مجددا با پیاده سازی ابزارهای هوش مصنوعی در این بخش ها، بخش مازاد تولید نیز با کمک هوش مصنوعی به سمت مکانیزه پیش می رود که مجددا شاهد کاهش نیروهای لایه پایین خواهیم بود. استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند به افزایش بهره ‌وری و افزایش تولید و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید نیز منجر شود. این بخش نیز بخشی است که شاهد توسعه و اشتغال زایی موقت خواهیم بود، ولیکن به یک نکته مهم و ضروری می بایست اشاره  کرد که اصولا هدف از به کارگیری هوش مصنوعی اشتغال زایی نبوده و اهداف به کارگیری هوش مصنوعی، موضوعی استراتژیک و فراتر از موضوع اشتعال زایی می باشد. این یک واقعیت است که هوش مصنوعی برخی از شغل‌ها را جایگزین خواهد نمود و باعث کاهش تعداد شغل‌های دستی و تکراری خواهد گردید.

۵- آیا هوش مصنوعی در دست دولت، تبدیل به یک ابزار کنترلگر و محدودیت زا برای شهروندان شده است؟

به نظر می رسد که چنین نیست و اصولا جریان غالبی که در کشور وجود دارد این است که از هوش مصنوعی در موضوعات پزشکی، رفاه شهروندان و صنایع مختلف استفاده گردد. این که در یک مورد خاص نگاهی وجود داشته باشد که از هوش مصنوعی در راستای کنترل و یا محدود نمودن فیلتر شکن ها استفاده شود شاید به واسطه قدرت هوش مصنوعی در این مورد خاص بوده که مزیت پیدا نموده و شاید در این مورد خاص ممکن است کاربردی شده باشد. البته این رویکرد در اکثر کشورها هم وجود دارد. امروزه در کشور ما توجه بسیار فراوانی به استفاده از هوش مصنوعی در پزشکی، امنیت شهروندان، موضوعات راهوری، مکانیزه کردن حوزه های مختلف صنعت، آموزش و البته امنیت وجود دارد که ورود دولت مردان در لایه دولتی و بخش خصوصی در صنعت به هر کدام از این ها برای مردم محدودیت زا نبوده و بلکه در کل برای کشور ارزش آفرین می باشد. البته به عنوان یک اصل محدود کردن دسترسی به اطلاعات مجاز و قانونی چه از سوی کشورهای تحریم کننده و چه در داخل کشور خودمان، امری غیر اخلاقی و غیر اصولی بوده و هیچ‌کس نمی‌تواند حق بنیادین ارتباط را از ملت‌ها سلب کند. مواردی مانند حق ارتباطات، حق دریافت و انتقال اطلاعات، آزادی دسترسی به اطلاعات علمی و انتشار اطلاعات دسترسی به اپلیکیشن های کاربردی جزو حقوق و آزادی‌های جداگانه‌ای هستند که در ذیل عناوینی مثل حق آزادی در مشارکت فرهنگی و… در اسناد بین‌المللی شناخته شده است، مثلاً بند یک ماده ۲۷ اعلامیه جهانی حقوق بشر، بند دوم ماده ۱۷منشور آفریقایی حقوق بشر، ماده ۱۳ اعلامیه آمریکایی حقوق تکالیف بشر، جزء الف بند یک ماده ۱۵ میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی ، فرهنگی و بند یک ماده چهل و دوم اعلامیه عربی حقوق بشر، همگی قوانین ثبت شده‌ای هستند که بیان گر این موضوع می باشند که انسان ها می‌توانند مشارکت فرهنگی و تبادل و رابطه فرهنگی با ملت‌های دیگر داشته باشند و از فنون و هنرها مانند تکنولوژی روز و دستاوردهای علمی روز جهان استفاده نمایند.